1- Sağlık Kurumlarındaki Personel Yetersizliği, Sağlık Turizmi ve Diş Hekimliği Uygulamalarına Yönelik Alınacak Uygulamaların Belirlenmesi
Çin Halk Cumhuriyeti’nde ortaya çıkan ve çeşitli ülkelerden bildirimi yapılan yeni bir alt tipe bağlı Koronavirüs hastalığı (COVİD-19) tüm dünya için halk sağlığı tehdidi oluşturmakta ve Bakanlığımız tarafından yakından takip edilmektedir. Ülkemizde Dünya Sağlık Örgütü’nün önerileri de dikkate alınarak gerekli önlemler alınmaktadır. Hastalığın ülkemizde yayılımının önüne geçilmesi amacıyla Bilim Kurulu konuyla ilgili düzenli olarak toplanmakta ve değerlendirmeler yapmaktadır. Bu bağlamda aşağıdaki geçici tedbirlerin alınmasına ihtiyaç duyulmuştur. 1.1- Poliklinik sayılarının azaltılması amacıyla; sadece randevu verilen hastalara bakılması, hastaneye randevusuz olarak başvuran hastalardan triaj uygulanarak sonrasında, acil değerlendirilmesi gereken hastalar ile olası COVID-19 hastalarının hastaneye kabul edilmesi, 1.2- Bu kapsamda kazanılan personelin COVID-19 hastalarının takip edildiği ve ihtiyaç duyulan bölümlere aktarılmak üzere hastanelerin kendi planlarını oluşturmaları, 1.3- Acil servislerde olası COVID-19 hastalarının dışında yeşil alan hastalarının kabul edilmeyerek 1. basamağa yönlendirilmesi, 1.4- Hastanelerde yoğunluğu azaltmak ve çalışan personelin diğer alanlarda daha verimli kullanılabilmesi amacıyla elektif ameliyatların ve girişimsel işlemlerin ertelenmesi, 1.5- Operasyonlar sonrasında yoğun şekilde immünsüpresif tedavi protokollerinin uygulandığı organ nakli operasyonlarında elektif vakaların ertelenmesi, 1.6- Yayılımın önlenmesi amacıyla elektif diş hekimliği uygulamalarının ertelenmesi ve sadece acil diş hekimliği uygulamalarının yapılması, 1.7- Kronik hastalık nedeniyle takip edilen hastaların, takibi yapan hekimlerin kanaati ile takip aralıklarının pandemi süresince daha uzun dönemler halinde yapılması, 1.8- Yoğun bakım ünitelerinin etkin kullanımı için hastaların durumuna uygun seviyede yoğun bakım ünitesine yatırılması, yoğun bakım endikasyonu ortadan kalkan hastaların durumlarının gerektirdiği şekilde ilgili branşın yataklı servisine, palyatif bakım servisine yatırılmaları, yatırılarak tedavi gerektirir bir durum olmadığında taburcu edilmeleri, 1.9- Sağlık turizmi kapsamında dünyanın değişik ülkelerinden gelen hastaların ülkemize getirilmesinin ertelenmesi, 1.10- Kronik hastalık ve engellilik nedeniyle raporlu ve sürekli kullanımı gerektiren ilaçların, tıbbi malzemeler ve hasta altı bezlerinin sağlık kuruluşuna gidilmeden reçete yazılmasına gerek duyulmaksızın eczaneler ve medikallerden temin edilebilmesi, 1.11- COVID-19 salgını sürecinde tüm hekimlerin, diğer sağlık çalışanlarının ve diğer kurum çalışanlarının, branşı ve çalıştığı birim fark etmeksizin, ilgili hastaların görüldüğü birimlere gerekli desteğinin sağlanması konusunda kurum yöneticilerinin gerekli planlamaları yapması gerekmektedir. Yukarıdaki hususlarda gerekli iş ve işlemlerin yerine getirilmesi ve tüm sağlık kuruluşlarınca uygulanması konusunda gerekli hassasiyetin gösterilmesi karara bağlandı.
2- Sağlık çalışanları için Kişisel Koruyucu Ekipman kullanımı önerileri oluşturularak https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/covid19/rehberler/COVID_TABLE_HSGM.pdf?type=file adresinde yayınlanmıştır.
COVID-19 Nedeni İle Ölen Vatandaşlarımızın Cenaze ve Defin işlemleri
Morg görevlileri ve cenaze sorumlusu ölen kişinin olası/kesin COVID-19 tanısı konusunda bilgilendirilmelidir. Gasilhane çalışanları eldiven, N95/FFP2 maske, gözlük/yüz koruyucu ve sıvı geçirmez önlük kullanmalıdır. Kullanılan kişisel korunma malzemeleri tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. Yıkama alanının yoğun sekresyonlar ile kontamine olması nedeni ile 1/10 çamaşır suyu veya klor tablet (ürün önerisi ile) ile dezenfekte edilmelidir.
1- Morg ve gasilhane çalışanlarına;
1.1. Standart enfeksiyondan korunma ve kontrol önlemleri ve solunum sekresyonları ile temas önlemleri konusunda eğitim verilmelidir.
1.2. El hijyeni gibi kişisel hijyenin önemi vurgulanmalıdır. Birimde kullanılacak olan, maske, eldiven, koruyucu giysi, gözlük, alkol bazlı el antiseptiği ihtiyacı hastane yönetimi tarafından karşılanmalıdır.
2- Evde ölüm olması durumunda cenaze işlemleri
2.1. Defin işlemleri standart prosedürler ile devam etmelidir. 3- Defin Şekli
3.1. Cenazenin kabre yerleştirilmesi sırasında eldiven kullanılmalıdır. Olası/kesin COVID-19 vakalarının ölümü halinde cenazenin kabre yerleştirildikten sonra normal defin işlemleri uygulanır. COVID-19 Nedeni ile Ölen Vatandaşlarımızın Yurtiçi ve Yurt Dışı Nakil Kuralları
1- Havayolu Cenaze Nakilleri
COVID-19 nedeniyle yurt dışında ve yurt içinde ölen vatandaşlarımızın nakillerinde havayolları cenaze taşıma kuralları geçerlidir. Türk Hava Yollarının “Cenaze Taşıma Prosedürü” 6.1 maddesinde yer alan “cenaze kabulü” bölümünde “Ölüm sebebi bulaşıcı hastalık olan cenazelere ait tabutların kabul aşamasında kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilir” ifadesi mevcuttur.
Bulaşıcı hastalık olması nedeniyle COVID-19 nedeniyle yurt dışında ve yurt içinde COVID-19 cenazelerin tarif edilen kabul kriterlerini taşıması gerekir.
Bakanlığımız tarafından ‘Morg ve Defin Hizmetleri’ talimatları hazırlanmış (Ek 1) ve defin konusundan Din İşleri Yüksek Kurulu’ndan görüş (Ek 2) alınmıştır.
Bu bilgi ve görüşler ışığında uçak ile yurtdışında ve yurt içinde cenaze naklinin tabut içinde yapılması ve tabutla gömülmesi uygun bulunmuştur.
Ek 1: Morg ve defin hizmetlerine yönelik alınacak tedbir ve önlemler (18.03.2020 tarihli):
Morg görevlileri ve cenaze sorumlusu ölen kişinin olası/kesin COVID-19 tanısı konusunda bilgilendirilmelidir. Gasilhane çalışanları eldiven, N95/FFP2 maske, gözlük/yüz koruyucu ve sıvı geçirmez önlük kullanmalıdır. Kullanılan kişisel korunma malzemeleri tıbbi atık kutusuna atılmalıdır. Yıkama alanının yoğun sekresyonlar ile kontamine olması nedeni ile 1/10 çamaşır suyu veya klor tablet (ürün önerisi ile) ile dezenfekte edilmelidir.
Morg ve gasilhane çalışanlarına;
» Standart enfeksiyondan korunma ve kontrol önlemleri ve
» Solunum sekresyonları ile temas önlemleri konusunda eğitim verilmelidir.
» El hijyeni gibi kişisel hijyenin önemi vurgulanmalıdır. Birimde kullanılacak olan, maske, eldiven, koruyucu giysi, gözlük, alkol bazlı el antiseptiği ihtiyacı hastane yönetimi tarafından karşılanmalıdır.
Evde ölüm olması durumunda cenaze işlemleri
Defin işlemleri standart prosedürler ile devam etmelidir.
Defin Şekli
Cenazenin kabre yerleştirilmesi sırasında eldiven kullanılmalıdır. Olası/kesin COVID-19 vakalarının ölümü halinde cenazenin kabre yerleştirildikten sonra normal defin işlemleri uygulanır.
Ek 2: Din İşleri Yüksek Kurulu’nun konu ile ilgili görüşleri şu şekildedir;
Müslümanların, vefat eden din kardeşlerine karşı yerine getirmeleri gereken dini vecibelerinin başında cenazelerinin yıkanması, kefenlenmesi ve namazlarının kılınması gelmektedir. Yıkanıp kefenlendikten sonra cenaze namazının kılınması farz-ı kifayedir (Kasani, Bedai’, I, 300, 306 318; Mevsıli, el-İhtiyar, I, 303, 310). Bu görev bazı Müslümanlar tarafından yerine getirildiği takdirde diğerleri sorumluluktan kurtulur. Cenaze namazının kılınması için belirli bir vakit yoktur. Hazırlanmış olan bir cenazenin bekletilmeden namazının kılınıp defnedilmesi esastır. (Tirmizi, Cenaiz, 30).
Salgın hastalık riskinin bulunduğu durumlarda cenaze namazının, olabildiğince az sayıda kişiyle kılınması tercih edilmelidir. Ayrıca hastalığın bulaşmaması için cenaze namazına iştirak edenler arasında yeterince mesafe bırakılmalıdır. Her bir cenazenin namazını ayrı ayrı kılmak efdal ise de hepsi için tek bir namaz kılınması yeterlidir.
Hastalığın bulaşma riskine karşı uzmanların tavsiyeleri doğrultusunda gerekli koruyucu tedbirler alındıktan sonra cenazenin usulüne uygun bir şekilde yıkanıp kefenlenmesi ve defnedilmesi gerekir. İhtiyaca göre cenazelerin tabutla defnedilmesi de caizdir. Bunun ötesinde cenaze ile ilgili daha özel durumların ortaya çıkması durumunda yetkili dini mercilerle istişare edilerek hareket edilmelidir.
2- Karayolu ve Demiryolu Cenaze Nakilleri
Her türlü karayolu ve demiryolu taşıması için havayolu taşımasında olduğu gibi ‘ölüm sebebi bulaşıcı hastalık olan cenazelere ait tabutların kabul aşamasında kesinlikle lehimlenmiş, sıkıca kapatılmış ve sızdırmaya mahal vermeyecek şekilde olmasına dikkat edilir’ ifadesine göre hareket edilmelidir.
Bakanlığımız tarafından Morg ve Defin Hizmetleri talimatları hazırlanmış (Ek 1) ve Defin konusundan Din İşleri Yüksek Kurulu’ndan görüş (Ek 2) alınmıştır.
Bu bilgi ve görüşler ışığında karayolu ve demiryolu yurt içi ve yurt dışı cenaze naklinin tabut içinde yapılması ve tabutla gömülmesi uygun bulunmuştur.
2- GETAT (geleneksel ve tamamlayıcı tıp) Ünite & Merkezleri - Güzellik & Medikal Estetik Merkezi
Yeni Koronavirus Hastalığı (COVID-19) dünyada yaygın olarak görülmektedir. Ülkemizde hastalık yayılımında rol oynayabilecek, GETAT (geleneksel ve tamamlayıcı tıp) Ünite & Merkezleri’nde yapılan işlemlerin tümünün acil kategoride olmadığı eğerlendirilmiştir. Bu kapsamda salgın sonlanan kadar faaliyetlerin salgın sonlanana kadar ertelenmesi uygundur.
Daha sonraki dönemde ise enfeksiyon bulaşma riskini azaltmak için aşağıda belirtilen korunma ve kontrol önlemlerine dikkat edilmelidir.
2.1- İnsanlar ile yakın temas halinde bulunan ya da yakın çalışılan ortamlarda genel enfeksiyon bulaşma riskini azaltmak için uygulanması önerilen temel enfeksiyondan korunma ve kontrol ilkeleri aşağıda yer almaktadır: 2.1.1- Kapalı alanlardaki zemin ve diğer yüzeylerin rutin temizliğinin su ve deterjanla yapılması yeterlidir. 2.1.2- Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeyler; kapı kolları, bataryalar, sık dokunulan düğmeler, telefon ahizesi, ortak kullanım alanlarındaki tuvalet ve lavabo temizliğine özen gösterilmelidir. Bu alanların temizliği için su ve deterjan ile temizlik yapıldıktan sonra 1:100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu (SodyumhipokloritCas No: 7681-52-9) veya klor tablet (ürün tarifine göre) kullanılmalıdır. 2.1.3- Mikroorganizmalara (bakteri, virüs, mantar vb.) yönelik daha etkili olduğu öne sürülen birtakım özel ürünlerin temizlikte kullanılmasının fazladan koruma sağladığına dair bilimsel kanıt yoktur. 2.1.4- Bu yerlerde çalışan kişiler el temizliğine dikkat etmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptikleri kullanılmalıdır. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. 2.1.5- Herhangi bir solunum yolu enfeksiyonu (ateş, öksürük, solunum sıkıntısı vb.) bulguları olan personel şikâyetleri düzelene kadar çalıştırılmamalıdır. Çalıştırılması zorunlu hallerde tıbbi maske takmalıdır. Maskenin burun, ağız ve çeneyi de kapatacak şekilde takılması, dış yüzeyine dokunulmaması, dokunulur ise alkol içerikli el antiseptikleri ile el hijyeni sağlanması gerekmektedir. Maske ön yüzüne dokunulmadan yanlarda yer alan lastiklerinden, bağcıklı ise bağcıklarından tutularak çıkartılmalı ve el hijyeni sağlanmalıdır. 2.1.6- Herhangi bir solunum yolu enfeksiyonu belirtisi olan kişilere yapılacak işlemlere ara verilmelidir. Çalışanlara eğitim verilerek aşağıdaki konular vurgulanmalıdır: 2.1.7- El temizliğine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptikleri kullanılmalıdır. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. 2.1.8- Herhangi bir viral solunum yolu enfeksiyonu geçirmekte olan kişinin öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağzını tek kullanımlık kâğıt mendil ile örtmesi, kâğıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içini kullanması, mümkünse kalabalık yerlere girmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve burnunu kapatması, mümkünse cerrahi (tıbbi) maske kullanması önerilmektedir.
3- Çağrı Merkezleri
Yeni Koronavirus Hastalığı (COVID-19) dünyada yaygın olarak görülmektedir. Ülkemizde hastalık yayılımında rol oynayabilecek, çalışanlarının dar alanlarda, yakın mesafede çalıştığı Çağrı Merkezlerinde enfeksiyon bulaşma riskini azaltmak için korunma ve kontrol önlemlerine dikkat edilmelidir.
Yakın çalışılan ortamlarda genel enfeksiyon bulaşma riskini azaltmak için çalışanlar arasında en az 1 metre mesafe olması sağlanmalıdır.
3.1- Uygulanması önerilen temel enfeksiyondan korunma ve kontrol ilkeleri aşağıda yer almaktadır: 3.1.1- Kapalı alanlardaki zemin ve diğer yüzeylerin rutin temizliğinin su ve deterjanla yapılması yeterlidir. 3.1.2- Özellikle eller ile sık dokunulan yüzeyler; kapı kolları, bataryalar, sık dokunulan düğmeler, telefon ahizesi, ortak kullanım alanlarındaki tuvalet ve lavabo temizliğine özen gösterilmelidir. Bu alanların temizliği için su ve deterjan ile temizlik yapıldıktan sonra 1:100 oranında sulandırılmış çamaşır suyu (SodyumhipokloritCas No: 7681-52-9) veya klor tablet (ürün tarifine göre) kullanılmalıdır. 3.1.3- Herhangi bir solunum yolu enfeksiyonu (ateş, öksürük, solunum sıkıntısı vb.) bulguları olan personel şikâyetleri düzelene kadar çalıştırılmamalıdır.
3.2- Çalışanlara eğitim verilerek aşağıdaki konular vurgulanmalıdır: 3.2.1- El temizliğine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptikleri kullanılmalıdır. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. 3.2.2- Herhangi bir viral solunum yolu enfeksiyonu geçirmekte olan kişinin öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağzını tek kullanımlık kâğıt mendil ile örtmesi, kâğıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içini kullanması, mümkünse kalabalık yerlere girmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve burnunu kapatması, mümkünse cerrahi (tıbbi) maske kullanması önerilmektedir.
20.03.2020 Tarihinde Alınan Kararlar:
1 - COVID-19 SALGINI SIRASINDA UYULMASI GEREKEN DENTAL İŞLEMLER PROSEDÜRÜ 1.2 - Acil ve zorunlu olmayan dental uygulamalar yapılmayarak ileri bir tarihe ertelenmelidir. 1.3 - Acil olan ve işlem yapılacak hastalar ve beraberindeki kişilerden seyahat öyküsü sorgulanmalı ve ateş ölçümü yapılmalıdır. 1.4 - Rubber dam ve yüksek emiş gücüne sahip tükürük emiciler (gerekirse çift emici), dental tedavilerde aeresol ve sıçramaları en aza indirmeye yardımcı olur. 1.5 - Ayrıca, su ve hava spreyi kullanımı ve havalı tirübünlerin kullanımı ile oluşan aerosellerden korunmak için tüm yüz maskesi ve gözlük kullanımı gereklidir. 1.6 - Her işlem sonrasında ve hasta odadan ayrıldıktan sonra çevre temizliği ve dezenfeksiyonu yapılmalıdır. 1.7 - Dental tetkik için en sık kullanılan radyografilerden ağız içi olanlar tükürük artışına ve öksürüğün tetiklenmesine yol açtığı için, COVID-19 salgını durumunda panoramik radyografi veya BT tercih edilmesi gereken alternatif yöntemlerdir. 1.8 - Dental prosedürler esnasında çok sayıda damlacık ve partikül üretilebilir. Bu nedenle günlük klinik çalışmalarda standart koruyucu önlemler COVID-19'un yayılmasını önlemede yetersiz kalabilir. 1.9 - Dental işlemlerin uygulandığı alanlarda kullanılması gereken KKE listesi: tek kullanımlık önlük, N95 maske, gözlük/yüz maskesi ve eldiven 1.10 - Dental işlem sırasında cilt ve mukozayı korumak için önlük, maske, gözlük, eldiven gibi kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır. İşlem sırasında partikül oluştuğu için N95/FFP2 maskeler kullanılmalıdır. 1.11 - El hijyenine uyulmalıdır. 1.12 - İşlemler öncesinde antimikrobiyal gargara (% 1 lik Hidrojen Peroksit) kullanılması oral kavitedeki virusların sayısının azalmasına olanak sağlar. 1.13 - Çapraz enfeksiyonların önlenebilmesi için tedavi odasının dışında gerçekleştirilen ve dışarıdan hizmet alınan laboratuvar uygulamaları için hizmet alan ve hizmet veren tarafları koruyacak özel önlemler önerilmelidir. 1.14 - Tedavi için başvuran hastalardan COVİD-19 şüphesi (ateş, öksürük, solunum sıkıntısı vb.) olduğu düşünülenlerin, hastaya tıbbi maske takılarak en yakın sağlık kurumuna yönlendirilmelidir. 1.15 - COVID-19 tanısı alan hastalar içerisinde acil tedaviye ihtiyaç duyanların işlem öncesi değerlendirmeleri hastayı takip eden hekimi ile birlikte yapılmalı ve alınacak tedbirlere birlikte karar verilmelidir. 1.16 - Sosyal izolasyon kurallarının hasta bekleme ve tedavi alanlarında uygulanması için gerekli tedbirler alınmalıdır (hastaların randevularına saatinde gelmesi sağlanarak bekleme alanlarında bekletilmemesi, beklemesi gerekli durumlarda hastaların en az 1 metre mesafe ile oturtulması, bekleme alanlarındaki dergi, gazete vb kaldırılması).
Diş Klinikleri | Bekleme/dinlenme odası | Sağlık personeli | Hastayla doğrudan temas içermeyen ön değerlendirme | Hastayla en az 1 metre mesafe sağlanmalıdır. KKE gerekli değildir. (1 metre mesafe korunamayacaksa tıbbi maske takılabilir)
| | Solunum yolu semptomları olan hastalar | Her durumda | Hastayla en az 1m. mesafe sağlanmalıdır. Hastanın tıbbi maske takması sağlanmalıdır. Acil olmayan işlemler ertelenmelidir | İşlem odası | Sağlık personeli ve odada bulunan herkes | Dental işlem yapılırken (Aerosol/partikül oluşturan işlemler) | N95 ya da FFP2 ya da eşdeğeri maske Eldiven Gözlük/Yüz koruyucu Önlük Bone |
23.03.2020 Tarihinde Alınan Kararlar:
1- Diş Hekimliğinde acil uygulamalar; 1 Nisan 2020 Güncellendi.
1.1-Diş hekimliği uygulamalarındaki acil ve zorunlu diş hekimliği hizmetlerinin a) Pulpal inflamasyondan kaynaklanan şiddetli diş ağrısı b) Perikoronitis veya üçüncü molar kaynaklı şiddetli ağrı c) Postoperatif olarak gelişen osteitis veya alveolit d) Lokalize ağrı ve şişmeye neden olan apse veya bakteriyel enfeksiyon e) Ağrı veya yumuşak doku travmasına neden olan diş fraktürü f) Travmaya bağlı diş avulsiyon/luksasyonu g) Çene ve yüz bölgesi fraktürleri h) Oral mukozanın akut ve ağrılı lezyonları/ülserasyonları i) Hayatı tehdit edici ya da kontrolsüz kanamalar j) Hastanın havayolu açıklığını tehdit eden intraoral/ ekstraoral enfeksiyonlar k) Radyoterapi ve kemoterapi alması planlanan ya da almakta olan ve organ nakli planlanan hastaların tedavileri l) Medikal sorunları için dental konsültasyon istenilen hastalar m) Dikiş alınması n) Geçici restorasyon kaybı/kırıklarının ve hareketli protez kullanımına engel olan vurukların aerosol oluşturmayacak şekilde tedavi o) Ortodontik tedavi görmekte olan hastaların braket ve tellerinin kırılması sonucunda yumuşak dokuda oluşan yaralanmaya bağlı olarak gelişen ağrı ve/veya enfeksiyon p) Yeni doğan dudak- damak yarıklı hastaların beslenme plağı uygulamaları q) Çene eklemi luksasyonu r) Biyopsi (Malignite şüphesi bulunan durumlarda) şeklinde tanımlanmıştır
Ağız ve diş sağlığı hizmeti verilen diş muayenehaneleri, klinik ve merkezleri dahil tüm sağlık kuruluşlarında, yukarıda belirtilenler dışındaki işlemlerin Sağlık Bakanlığı’ndan ikinci bir açıklama yapılıncaya kadar ertelenmesi uygundur. Yukarıda belirtilen acil işlemlerin tanımlanmış sabit ekipler tarafından en az iki vardiya ve belirlenmiş izole alanlarda gerçekleştirilmesi ve tüm ekiplere günlük ateş takibi yapılması uygundur.
2) Ambulansla Hasta Nakli
2.1- Ambulanslarda kişisel koruyucu ekipman hazır olarak bulundurulmalıdır.
2.2- Hastaya ilk müdahale eden ekip, sağlık kurumuna hasta teslim edilene kadar ve ambulans temizlenene kadar kişisel koruyucu ekipman kullanmalıdır.
2.3- Genel durumu iyi ayaktan hastaların naklinde, hastaya tıbbi maske, ambulans personeline ise tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanılır
2.4- Kontrolsüz olarak öksüren veya aspirasyon ihtiyacı olabilecek hastaların varlığında en az N95/FFP2 maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanılmasına özen gösterilmelidir.
2.5- Olası/kesin COVID-19 vakasının nakli sonrasında ambulanslar temizlenmeli ve dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Temizleme işlemi kişisel koruyucu ekipman giyilerek yapılmalıdır.
2.6- “Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde Enfeksiyon Hastalıklarından Korunma Rehberine” uygun olarak ambulans temizliği sağlanmalıdır.
2.7- Ambulans temizliği yapılmadan başka bir vakaya gidilmemelidir.
3) 112 komuta kontrol merkezlerinin triaj soruları aşağıda yer almaktadır*.
3.1- Öksürüğünüz var mı?
3.2- Nefes almakta güçlük veya solunum sıkıntınız var mı?
3.3- Ateşiniz veya ateş öykünüz var mı?
3.4- Son 14 gün içerisinde yakınlarınızdan herhangi birisi solunum yolu hastalığı nedeni ile hastaneye yattı mı?
3.5- Son 14 gün içerisinde yakınlarınızdan COVID-19 hastalığı tanısı olan birisi oldu mu?
*Bu sorulardan hepsi sorulur ve en az 2 soru evet ise Olası COVID-19 olarak değerlendirilir. İlk iki sorunun cevabı evet ise 112 personeli N95/FFP2 maske ve gözlük/yüz koruyucu kullanır, diğer hallerde tıbbi maske ve gözlük/yüz koruyucu yeterlidir. Yetişkin hastalarda refakatçi alınmaz, çocuk hastalarda mutlak zorunluluk olduğunda refakatçiye cerrahi maske takılarak alınır.
4) COVID-19 anneden doğan bebeklerin doğum sonrasındaki beslenmesinde Dünya Sağlık Örgütü ve uluslararası otoritelerin (CDC, Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi) önerilerine göre bebeğin anne ile görüşüldükten ve gerekli bilgilendirmeler yapıldıktan sonra, önlemler alınarak beslenebileceği belirtilmektedir. Eğer anne bebeğini emzirmeye karar verir ise el hijyeni sağlandıktan sonra N95 maske takarak bebeğini emzirebilir. Eğer anne sütünü sağarak vermek ister ise el hijyenini sağlar, meme başı temizliğini yapar ve cerrahi maske ile sağma işlemini gerçekleştir.
5) Eczanelerdeki yoğunluğun azaltılmasına yönelik olarak eczacılar birliği tarafından değerlendirilmek üzere nöbetçi eczane sayısının COVID-19 salgını boyunca yeterli şekilde arttırılması, eczanenin fiziki koşulları dikkate alınarak eczanede bulunacak kişi sayısının sosyal mesafede önerilen 1 metreden fazla olma önerisine uyacak şekilde sınırlandırılması önerilir,
6) Temaslı değerlendirilmesi yapılırken, COVID 19 pozitif hastanın semptom başlangıcından önceki 48 saatten itibaren temaslılara temaslıları değerlendirmeye alınır. Virüsün kuluçka döneminde ve semptom başlangıcından önceki dönemde atılım dinamikleri ile ilgili bilgiler bugün için yeterli değildir. Ancak uluslararası otoritelerin (Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi ve Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Önleme ve Kontrol Önleme Merkezi) önerileri çerçevesinde süre 48 saat olarak belirlenmiştir.
26.03.2020 Tarihinde Alınan Kararlar:
Diyaliz Merkezlerinde Enfeksiyonları Önleme ve Kontrol Önerileri
Özellikle diyaliz tedavisi altındaki hastalarda daha belirgin olmak üzere, kronik böbrek hastalıklı bireylerde enfeksiyon riski artmıştır ve enfeksiyonlar kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sırada yer alan ölüm nedenidir. Aralık 2019’da Çin’de başlayan ve kısa sürede pandemiye dönüşen COVID-19 enfeksiyonu, yaşlıları ve ciddi kronik hastalığı (kardiyovasküler hastalık, diyabet, kronik böbrek hastalığı, kronik akciğer hastalıkları, kronik karaciğer hastalığı, kanser gibi) olan bireyleri daha fazla etkilemektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde bu enfeksiyondan ölen ilk iki hastanın diyaliz hastası olması ve Çin’de bir diyaliz merkezinde tedavi gören 37 hastada enfeksiyonun saptanması bu enfeksiyonun hemodiyaliz hastalarındaki önemini ortaya koymaktadır. Ayrıca diyaliz hastalarında hipertansiyon sıklığının daha yüksek olması, bu kişilerde COVID-19 enfeksiyonunun ağır seyretme riskini artırmaktadır. Bu bağlamda, özellikle hemodiyaliz merkezlerinde diyaliz uygulanan hastalar, aileleri ve bu hastalara sağlık hizmeti sunan hekim, hemşire, teknisyen ve diğer yardımcı sağlık personelleri bulaş açısından yüksek risk altındadır. Hemodiyaliz merkezindeki sağlık personelini, hastaları ve hasta yakınlarını yüksek bulaş riski ve önemli klinik sonuçları ile tehdit eden bu enfeksiyonun önlenmesi ve kontrolünde ulusal ölçekte alınması gereken önlemlere ilişkin öneriler aşağıda özetlenmiştir. Bu önerilerin derlenmesinde Avrupa Nefroloji Birliği, ABD Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi, Amerika Nefroloji Derneği, Çin Nefroloji Derneği ve Tayvan Nefroloji Derneği’nin önerilerinden yararlanılmıştır.
Bulaşma
Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Ayrıca, hasta bireylerin öksürme, hapşırma yoluyla etrafa saçtıkları damlacıklara diğer kişilerin elleri ile temas etmesi ve sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ile de bulaş olmaktadır. Klinik Özellikler Enfeksiyonun sık görülen belirtileri ateş, yorgunluk, iştahsızlık, kas ağrıları ve daha çok kuru öksürük ve nefes darlığı şeklinde ortaya çıkan solunum semptomlarıdır. Ayrıca baş ağrısı, sırt ve eklem ağrısı ve ishal de görülebilir. Daha ciddi olgularda pnömoni, ağır akut solunum yolu enfeksiyonu, şok ve çoklu organ yetmezliği gelişebilir. Olası Olgularda Alarm Belirtileri
1. Ateş
2. Akut solunum yolu hastalığı belirti ve bulgularından en az biri (öksürük ve solunum sıkıntısı)
3. Klinik tablonun başka bir etiyoloji ile açıklanamaması
4. Radyolojik bulgular
5. COVID-19 enfeksiyonu olan bir hasta ile yakın temas öyküsü
6. Semptomların başlamasından önceki 14 gün içerisinde yurt dışında bulunma öyküsü
Tanı COVİD-19 olası vaka tanımına uyan hastaların solunum yolu numuneleri SARS-CoV-2 açısından Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarında, belirlenmiş illerde hizmet veren Halk Sağlığı Laboratuvarlarında ve bazı üçüncü basamak sağlık kuruluşlarının laboratuvarlarında değerlendirilmektedir. Diyaliz Personeli İçin Öneriler
1. Hekim, hemşire ve teknisyen dahil tüm diyaliz personeli COVID-19 enfeksiyonunun mikrobiyolojik, epidemiyolojik ve klinik özellikleri, tanı, tedavi ve korunma yöntemleri, şüpheli olguların bildirimi, konu ile ilgili ulusal ve uluslararası kılavuzlar ve sağlık otoritesinin kuralları hakkında eğitilmeli ve gerektiğinde bu bilgiler güncellenmelidir. Eğitim online olarak yapılabilir. Covıd-19 rehberinde belirtilen şekilde yönetilmelidir.
2. Tüm diyaliz personeli, COVID-19 enfeksiyonunun belirti ve bulgularının neler olduğunu öğrenmeli, kendilerinde ve aile bireylerinde bu tür belirti ve bulgular olup olmadığını izlemeli ve kendilerinde veya aile bireylerinde COVID-19 enfeksiyonunu düşündüren belirtiler olması durumunda merkez sorumlusunu bilgilendirmelidir. Diyaliz merkezlerinde çalışan tüm personelin merkez girişi öncesinde ve çalışma periyodu içerisinde ateş ölçümleri yapılarak kayıt altına alınmalıdır. Hasta personeller evlerinde tecrit edilmeli, hastalar ve diğer personelle temasları engellenmelidir. Covıd-19 rehberinde belirtilen şekilde yönetilmelidir.
3. Doğrudan hasta bakımı ile ilgilenen sağlık personeline el hijyeni, solunum hijyeni ve öksürük görgü kuralları hakkında eğitim verilmelidir. Bu eğitimde personelin yüz maskelerini nasıl kullanacağı, öksürürken veya hapşırırken tek kullanımlık kağıt mendillerin burun ve ağızı kapsayacak şekilde nasıl kullanılacağı, kağıt mendillerin ve kontamine olmuş malzemelerin atık kaplarına nasıl atılacağı, el hijyeninin ne zaman ve nasıl yapılacağı belirtilmelidir.
4. Personel için yemek esnasında en az 1 metre mesafe oluşturacak şekilde düzenleme sağlanmalıdır.
5. COVID-19 enfeksiyonu olan hastaların bakımıyla doğrudan ilgilenen tüm personel eldiven, uzun kollu su geçirmeyen önlük, kep, gözlük, yüz koruyucusu ve solunan havadaki partiküller ve gazların % 95-99’unu tutan tıbbi maskeler (varsa FFP2 veya FFP3) ile tam korunma altında olmalıdır. El hijyeni tam olarak uygulanmalıdır (eller sabun ve su ile en az 20 saniye olacak şekilde yıkanmalı, alkollü el dezenfektanlar kullanılmalı ve eldiven giyilmeli). Bu malzemeler oda girişinde hazır bulundurulmalıdır. Ayrıca, kullanılmış kişisel koruyucu ekipmanların atılması amacıyla hasta odası girişinde ve hasta odasının içerisinde iki ayrı tıbbi atık olmalıdır.
6. Kişisel koruyucu ekipmanlar giyilirken ve çıkartılırken kurallara uygun bir şekilde sırayla giymeye (önlük, maske, gözlük, yüz koruyucusu ve eldiven) ve çıkarmaya (eldiven, gözlük, yüz koruyucu, önlük, maske) dikkat edilmelidir. Özellikle maskenin hasta odasından çıktıktan sonra en son çıkartılması ve sonrasında el hijyeni uygulanması ihmal edilmemelidir.
7. Eldiven, bütünlüğünün bozulduğu veya belirgin şekilde kontamine olduğu durumlarda çıkartılmalı el hijyeni sağlanarak yeni eldiven giyilmelidir.
Hemodiyaliz Hastaları İçin Öneriler
8. Diyaliz hastalarının, aile üyelerinin ve bakımlarından sorumlu kişilerin seyahat öyküleri ve şüpheli temas öyküleri hakkında düzenli bilgi toplanmalı ve güncellenmelidir.
9. Merkezdeki bütün hastalara ve refakatçilerine COVID-19 enfeksiyonunun bulaş yolları, belirtileri ve korunma önlemleri hakkında temel bilgiler verilmelidir. Diyaliz dışı günlerde evden çıkmamaları konusunda uyarılmalıdırlar.
10. Diyaliz merkezine geliş ve gidişlerde halka açık toplu taşıma araçları kullanılmamalı, imkânı olan hastaların özel araçla merkeze gelmeleri teşvik edilmelidir. Diyaliz merkezine ait servis araçlarını kullanan hastalar için araçtaki hasta sayısı mümkün olduğunca düşük tutulmalı ve araçlarda standart cerrahi maske ve alkollü el dezenfektanı gibi kişisel hijyene yönelik malzemeler bulundurulmalıdır. Servis aracını kullanan personel maske takmalıdır. Hastaların da serviste maske takması ve taşıma sırasında şüpheli yüzey temaslarından sonra el dezenfektanı kullanmaları önerilmelidir. Servis araçlarının gün sonunda genel kurallar çerçevesinde iç dezenfeksiyonları yapılmalıdır. Şüpheli hastalar servis araçları ile getirilmemeli, 112 veya diğer imkânlar ile taşınmalıdır.
11. Hastaların seans öncesi ve sonrası toplu olarak kullandıkları bekleme-dinlenme salonunda maske ve el dezenfektanı gibi hijyenik malzemeler bulundurulmalı, hasta ve yakınları maske takmalı ve alanın tefrişatı yakın teması azaltacak şekilde (dinlenme koltukları arasında en az 1 metreden, mümkünse 2 metreden fazla mesafe bırakılmalı) yapılmalıdır. Ateşi ve solunum yolu belirtileri olduğu saptanan hastalar bekleme salonunda fazla bekletilmeden, uygun tedavi alanına alınmalıdır.
12. Hastaların, diyaliz günü veya öncesindeki gece, COVID-19 yönünden telefon ile sorgulaması yapılmalı, ateş veya yeni gelişen öksürüğü ya da nefes darlığı gelişen hastanın maske ile diyaliz merkezine gelmesi sağlanmalı ve giriş öncesinde değerlendirmesi yapılmalıdır.
13. Hastaların diyaliz öncesi giyinme odaları girişlerine el dezenfektanı ve tıbbi (cerrahi) maske temin edilerek, kullanımı zorunlu hale getirilmelidir. Enfeksiyon şüphesi olanlar giyinme alanı dışında, ayrı bir alanda (müdahale odası gibi) değerlendirilmelidir.
14. Ateş, öksürük veya nefes darlığı belirtileri olan hastaların maske takarak, diyaliz ünitesinin ortak kullanılan alanları dışında özel ayrı bir giriş ve bekleme alanı planlanması veya teması azaltacak bir alan belirlenmesi uygun olur. Bu alanda hekim tarafından şüpheli kabul edilen tüm hastalar, ulusal rehber prosedürlerine uygun olarak yönetilmeli ve koronavirüs açısından taranmalıdır. Bunlar sağlanamıyorsa, bu hastaların diyaliz merkezine getirilmeden uygun bir sağlık kurumuna triyajı düşünülebilir.
15. Diyaliz seansından önce ve sonra tüm hastaların vücut sıcaklığı ölçülmeli ve 38 ⁰C ve üzerinde ateşi olanlar şüpheli hasta olarak kabul edilmelidir.
16. Şüpheli bir vaka varlığında tüm hastalar, maske takmalı ve diyaliz sırasında yemek yemekten kaçınılmalıdırlar. Hipoglisemiyi önlemek için şeker gibi basit yiyecekler getirebilirler.
17. Bekleme ve tedavi alanlarında havadaki damlacık parçacıklarını gidermek için iyi bir havalandırma sistemi bulunmalıdır.
18. Kesin veya şüpheli COVID-19 enfeksiyonu olan hastalar kapısı kapalı izole bir odada diyalize alınmalıdır. Bunun için sağlık kuruluşunda diyaliz ünitesinden ayrı bir yerde, bu sağlanamıyorsa ünite içinde izole bir alan ayrılmalıdır. Hasta olmaması durumunda ünite içindeki HBsAg (+) hastalar için ayrılmış odalar da kullanılabilir. Uygun izolasyon odası bulunmayan ayaktan diyaliz merkezlerinde COVID-19 (+) hastalara diyaliz yapılmamalıdır. Ancak zorunluluk halinde, genel hasta trafiğinden uzak bir köşede en yakın hastadan en az 2 metre uzaklıkta olacak şekilde bir yatak veya koltukta diyaliz uygulanabilir. Bu hastalara nefesle verilen havadaki 2.5 µm’den küçük partiküllerin % 95’ini filtre eden uygun bir maske (cerrahi veya N95) takılmalı, ayrıca salonda diyaliz olan diğer hastalar ve personel de maske takmalıdır.
19. Kesin veya şüpheli COVID-19 enfeksiyonu bulunan hastalara ayrı ekipman ve personelle ve mümkün olduğunca günün son seansında diyaliz hizmeti verilmelidir. Bu hastaların odasına mümkün olduğunca az sayıda personel girmeli ve ziyaretçi kesinlikle kabul edilmemelidir.
20. Çapraz kontaminasyon ve enfeksiyonu önlemek için hastalar mümkünse aynı diyaliz seanslarında ve aynı diyaliz personeli tarafından diyalize alınmalıdırlar.
21. COVID-19 (+) hastada kullanılan bir cihaz, gerekli dezenfeksiyon süreçlerinden geçirildikten sonra standart olarak her hastada kullanılabilir. Ancak, merkezin imkanları varsa COVID-19 (+) hastalar için ayrı bir cihaz ayrılması daha uygun olacaktır.
22. Diyaliz seansı sonrasında, hastanın tedavi edildiği alanda yer alan cihaz, sandalye, yatak, masa gibi tüm malzeme, ekipman ve mefruşat standart ekipman, prosedürler ve enfeksiyon kontrol talimatları çerçevesinde temizlenmeli/dezenfekte edilmelidir. Ayrıca, oda temizliği ve yer yüzey dezenfeksiyonu yapılmalı ve oda havalandırılmalıdır. Olası veya kesin COVID-19 hastasının odasını temizlerken tıbbi maske, gözlük/yüz koruyucu, steril olmayan önlük ve eldiven kullanılması ve işlem öncesinde ve sonrasında ellerin en az 20 saniye bol su ve sabunla yıkaması yeterlidir. N95/FFP2 maske kullanılması gerekmez. Hastanın temas ettiği alanlar temizlenene kadar diğer hastalar için kullanılmamalıdır. Hemodiyaliz ünitelerinde uygulanan rutin temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinin SARS-CoV-2 virüsünün eliminasyonu için yeterli olduğu unutulmamalıdır.
23. İlgili ekipmanlar COVID-19 (+) birden fazla hastada kullanılıyor ise, her hasta kullanımından sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
24. Kesin veya yüksek şüpheli Koronavirus enfeksiyonlu hastaların tıbbi atıkları bulaşıcı tıbbi atık olarak düşünülmeli ve uygun şekilde atılmalıdır.
25. Tıbbi olarak gerekmedikçe enfekte hastaların odadan veya alandan başka bir alana taşınmasından kaçınılmalıdır. COVID-19 (+) hastanın diyaliz ünitesinden sağlık kuruluşu içinde başka bir alana nakli gerektiği durumlarda, hastalar tıbbi maske takılı halde, temas ve damlacık izolasyon önlemleri alınarak nakil edilmelidir, nakli gerçekleştiren personel de maske ve eldiven kullanmalıdır.
26. Hastalar aynı merkezde hemodiyalize devam etmeli, tıbbi olarak gerekmedikçe başka bir merkeze geçmemelidir.
27. Acil durumlar dışında üniteye ziyaretçi alınmamalıdır. Gerekli durumlarda ziyaretçilere maske zorunluluğu getirilmelidir.
28. Tolere edebilecek hastalarda haftalık seans sayısının azaltılması düşünülebilir. Bu durum, hastaların diyaliz merkezine ulaşım gereksinimi, hastaların diyaliz merkezine gelip gitmeleri sırasında enfekte olma olasılığını ve hasta bireylerin enfeksiyonu diyaliz merkezine veya hastaneye yayma olasılığını azaltmak ve fabrikaların kapanması, tedarik zincirinin aksaması gibi durumlarda yaşanabilecek malzeme sıkıntısına karşı malzeme tasarrufu sağlamak gibi avantajlar sağlayabilir.
29. Damar erişimi yapılırken önlük, N95/FFP2 maske, gözlük/yüz koruyucu ve steril eldiven kullanılmalıdır. Kesin veya şüpheli COVID-19 enfeksiyonu olan hastaların ameliyatları, sağlık personeli için gerekli korunma önlemleri alınarak ayrılmış ayrı odada yapılmalıdır.
Hasta Yakınları (Aile Üyeleri ve/veya Hastaya Bakanlar) İçin Öneriler
30. Diyaliz hastalarıyla birlikte yaşayan tüm aile üyelerinde öksürük, ateş ve solunum sorunları sorgulanmalı, vücut sıcaklıkları ölçülmeli, kişisel hijyen, el yıkama, solunum hijyeni ve COVID-19'un aile içinde bulaşmasını önlemeye yönelik tüm önlemlere ve düzenlemelere uymaları sağlanmalıdır.
31. Bir aile üyesi veya bakıcısı karantinaya alınan diyaliz hastaları, 14 günlük karantina süresi boyunca her zamanki gibi diyalize gidip gelebilirler.
32. Diyaliz hastalarının aile üyeleri veya bakıcılarında COVID-19 tanısı alan olursa, COVID-19 rehberinde belirtilen şekilde yönetilmelidir.
Ev Diyalizi ve Periton Diyalizi Enfeksiyonları Önleme ve Kontrol Önerileri
1. Bu hastalara mümkün olabildiğince telefon, bilgisayar ve diğer elektronik sistemler kullanılarak hastaneye gelmelerine ihtiyaç duymadan evde klinik bakım hizmeti verilmeli ve gerekli olduğu düşünüldüğünde sağlık personeli tarafından ev ziyaretleri yapılmalıdır.
|